دسته: حقوق مقدمه همانگونه كه آفریدگار خلقت اولیه ما را به نحو احسن قرار داده، نیز در خلقت های ثانویه كه به امر او به ما سپرده شده باید نهایت دقت، پاكی و امانتداری را بكار ببریم بنابراین ارزش میاه و نطفه از طرف خدای متعال بسیار تأكید شده تا بشر به گمراهی و هلاكت نیفتد اهدای یا فروش اسپرم به هر نحوی از نظر اكثر علما اشكال دارد و حرام است ولی عكس آن اش
قیمت فایل فقط 6,900 تومان
تلقیح مصنوعی و اجاره رحم
مقدمه
همانگونه كه آفریدگار خلقت اولیه ما را به نحو احسن قرار داده، نیز در خلقت های ثانویه كه به امر او به ما سپرده شده باید نهایت دقت، پاكی و امانتداری را بكار ببریم.
بنابراین ارزش میاه و نطفه از طرف خدای متعال بسیار تأكید شده تا بشر به گمراهی و هلاكت نیفتد.
اهدای یا فروش اسپرم به هر نحوی از نظر اكثر علما اشكال دارد و حرام است ولی عكس آن اشكال ندارد یعنی اهداء یا فروش تخمك حرام نیست و انگشت دقیقاً روی میاه یعنی اسپرم گذاشته شده بنابراین اینكه آیا می شود به قول اكراه عمل نمود و به خاطر اختلاط میاه و سایر موانع شرعی و عرفی اهداء یا فروش اسپرم را متوقف كرد؟ سؤالی است كه ما به دنبال جواب آن در این پایان نامه هستیم. تا كنون تلاش حقوقدانان و پزشكانی كه به دنبال اثبات و رفع ایراد و اشكال از این مورد هستند با شكست مواجه شده اند زیرا اینان به قول اقل می خواهند توسل بجویند و بر اثر گذشت زمان زمینه را در جامعه فراهم كنند كه زوجهای نابارور بتوانند از اسپرم غیر استفاده كنند و ما می دانیم كه از نظر حقوقی نیز موانعی دارد كه این موانع بر طرف نگردیده است. هر چند ما اهدای اسپرم را داوطلبانه اعلام كنیم نه فروش، باز موانعی از جمله اینكه قوانین فرانسه در مواردی پس از گذشت زمان زیادی در این باره به بن بست رسیدند و آن را ممنوع اعلام كرده اند از جمله موانع اخلاقی و اجتماعی كه ذیلاً به آن اشاره خواهد رفت.
اینك جهان در این زمینه بین دو محذور واقع شده. از طرفی زوجهای نابارور می خواهند صاحب فرزند شوند و از طرف دیگر موانع اخلاقی، اجتماعی و حقوقی بسیار بر سر راه دارد كه عبور از این موانع سخت است. البته خوشبختانه در قوانین اسلام مشكلات كمتر به چشم می خورد و موانع بیشتر عرفی است كه امیدواریم قوانین بتوانند صریح بیان شوند و راه را برای استفاده از تكنولوژی و علم در این زمینه هموار سازید.
در ایران وجود یك و نیم میلیون زوج نابارور یعنی حدود 15-10 درصد و از سویی نگرانی زوجهای جوانی كه زندگی مشتركی را برای آینده ای شیرین پایه ریزی می كنند همواره یكی از مشكلات جامعه به شمار می رود گر چه متولیان بهداشت و درمان، نازایی را یك بیماری تلقی نمی كنند و جز عملهای لوكس و زیبایی می نگرند و سازمانهای بیمه گر هم با دیدن هزینه های درمان گران و سنگین این بیماری را متقبل نمی شوند، اما مشكلات روحی روانی ناشی از آن بنیاد زندگی زوج های جوان را تهدید می كند چرا كه این زوجها بعضاً تصمیم به ازدواج مجدد می گیرند كه این امر معمولاً به طلاق می انجامد شایسته است كه مسئولین امر جهت ارتقای فرهنگ باروری به گونه ای دیگر عمل كنند. از سوی دیگر وجود مراكزی كه راههای درمان این بیماری را به طرق مختلف تبلیغ می كنند و نبود نظارت كافی و دقیق بر عملكرد آنها از سوی وزارت بهداشت، موجب شده زوج های جوان علیرغم پرداخت هزینه های گران در، بسیاری از موارد نتیجه مطلوب نگیرند. این در حالی است كه از نظر روحی پیش از پیش آسیب پذیر می شوند.
بشر همواره سعی داشته است با اتكا به قدرت تفكر و خلاقیت خود و در نتیجه به كارگیری تكنولوژی نوین و روش های علمی مدرن در بهره برداری از طبیعت زندگی را برای خود مطبوع و لذت بخش ساخته و گره هایی را كه سابقاً عاجز از گشودنش بوده، باز نماید. لیكن در برخی از موارد مشكلات جدیدی را به وجود آورده كه از عرصه سلامت و بهداشت و محیط زیست پا را فراتر گذارده به حیطة باورهای مذهبی، ارزش های اخلاقی و روابط حقوقی میان انسان ها گام نهاده است.
پر واضح است كه پیشرفت تكنولوژی و خلق روش های مدرن، قوانین و مقررات ویژه ای را طلب می كند تا از ایجاد هرج و مرج در جوامع جلوگیری نماید. یكی از نمودهای پیشرفت در زمینة پزشكی، تلقیح مصنوعی است. میل، علاقه و نیاز غریزی و روحی انسان ها در برخورداری از موجودی به نام «فرزند» كه موجب طراوت و شادابی در زندگی می شود را میتوان به عنوان اصلی ترین انگیزه در نیل به جدیدترین و پیشرفته ترین شیوه های تلقیح مصنوعی به حساب آورد.
همان طور كه اشاره شد این امر نیز همچون سایر دستاوردهای بشری، عوارض و مشكلات عدیده ای را به دنبال داشته كه اكنون پس از گذشت 22 سال از تولد نخستین محصول این روش، همچنان علمای فقه، حقوق و اخلاق پاسخ مناسبی برای متقاضیان ارایه نكرده و در اكثر كشورهای جهان قانون مدونی جهت این امر مهم و حیاتی وضع نشده است.
آنچه در كشورهای اسلامی نظیر ایران به لحاظ مقید بودن به مذهب بیشتر مورد توجه قرار گرفته، حكم تكلیفی این گونه امور بوده است و كمتر به احكام وضعی انواع روشهای تلقیح مصنوعی پرداخته شده است كه اهمیت قسمت اخیر اگر بیش از قسم اول نباشد كمتر نیست. لذا با عنایت به این ضرورت و گستردگی موضوع و از آنجا كه دانش حقوق یگانه علمی است كه متكفل ارائه راه حلهای مناسب برای این قبیل مشكلات و مسائل خاص می باشد، ناگزیر است كه همراه با این مسایل نو ظهور گام بردارد و برای این گونه پرسشها، پاسخهای مناسب ارائه دهد. خوشبختانه دانش حقوق در قواعد و مقررات موضوعه خلاصه نمی شود بلكه حقوق دانشی است با قواعد و ضوابط كلی و اصول عامه ای كه به مثابه اهرمهای استنباط در اختیار حقوقدانان قرار می گیرد، لذا با تكیه بر این اصول عمومی، حقوقدانان قادر خواهند بود كه با هر گونه مسایل جدید حقوقی كه در رویاروی ایشان قرار می گیرد و شاید در قوانین موضوعه هم سخنی از آن نرفته باشد، برخورد مناسب نموده و جوابهای صحیح و راه حلهای شایسته ارائه دهند.
مسأله تلقیح مصنوعی انسان كه موضوع بررسی و تحقیق ما در این نوشتار قرار گرفته است، یكی از پدیده های نوینی است كه با شكوفایی دانش پزشكی پا به عرصه هستی نهاده و به تبع منشأ ایجاد مسائل مختلف حقوقی شده است و بدلیل آنكه این موضوع یكی از موضوعات نوین می باشد، متأسفانه در حقوق مدون و قوانین موضوعه ایران سخنی محكم و قابل دفاع از آن به میان نیامده است. از این رو برای تحقیق و مطالعه در اطراف جنبه های حقوقی این مسأله ناگزیر باید از اصول كلی و ضوابط عامه استمداد جست ناگفته نماند تلقیح مصنوعی از رخدادهایی است كه در مورد آن نصّ خاصی وارد نشده است ولی (حكم آن) از حوزه عام و اصول كلی خارج نیست و به همین خاطر فقها در جهت امتثال دستور پیشوایان خود (ع) : « بیان اصول و قواعد بر ماست و استخراج جزئیات بر عهده شماست » تلاش خود را برای استنباط حكم این مسأله از دو منبع یاد شده بكار گرفته اند. حقیر نیز با انطباق نوشته های فقهی و حقوقی سعی بر آن دارم كه آخرین دستاوردهای بشری را برای حل این معضل و ایجاد زمینه مناسب جهت باروری و تولید مثل زوج های نابارور در خدمت اندیشه وران و علاقمندان علوم حقوقی و فقهی قرار دهم.
بخش اول
كلیات
فصل اول: تعاریف
مبحث اول : تعریف تلقیح و انواع آن
گفتار اول : تعریف تلقیح مصنوعی
تلقیح مصنوعی اصطلاحاً عبارت است از داخل كردن نطفه مرد در رحم زن بوسیلة آلات پزشكی یا هر وسیله دیگری غیر از مقاربت و نزدیكی .
لقاح، در لغت آبستن شدن (صفی پور، ع، منتهی الارب – تاج المصادر: لقاح (اللقح آبستن شدن )) (Fecundatiende chamean) و تلقیح (همان- تلقیح: آبستن كردن باد درخت را) نیز به معنی آبستن كردن است. همانطور كه ملاحظه می شود معنی اصطلاحی تلقیح از معنی لغوی آن چندان دور نگردیده است؛ بدین معنا كه لقاح مصنوعی عبارتست از آبستن شدن زن بوسیلة تزریق اسپرماتوزوئید مرد به رحم زن به كمك وسایل پزشكی و آلات مصنوعی بدون انجام عمل مقاربت و نزدیكی .
گفتار دوم : انواع تلقیح مصنوعی
تلقیح مصنوعی ممكن است با نطفه و اسپرماتوزوئید شوهر انجام گیرد كه به آن تلقیح مصنوعی هرمولوگ (Artificial Inseminution With Husband Semen) (AIH) گویند و همچنین امكان دارد عمل تلقیح بوسیله نطفه بیگانه تحقق یابد كه به آن تلقیح مصنوعی هترولوگ (Artificial Inseminution With a Donorscmen ) گویند. تلقیح منی هومولوگ هنگامی ضرورت پیدا می كند كه شوهر دارای قابلیت باروری طبیعی بوده ولی به علت چاقی یا نقص آلت مردانه نتواند موقع انزال، منی خود را روی گردن رحم بریزد و تلقیح منی هترولوگ در مواردی مناسب است كه ثابت شود ناباروری شوهر غیر قابل درمان است. بنابراین لقاح مصنوعی بر دو قسم كلی از نظر پزشكی است و این دو قسم كلی خود زیر مجموعه ها و شقوق مختلفی دارد كه به مرور احكام آنها را مورد بررسی و مطالعه قرار خواهیم داد.
اهدای تخمك – به عنوان یكی از روشهای درمان ناباروری با سابقه رسمی حدود 5 سال به ادعای بسیاری از كارشناسان توانسته با اهدای فرزند به زوجهای نابارور موجب تحقق رؤیای شیرین بچه دار شدن شود. گرچه غالب اهداء كنندگان در ایران برای تأمین یك منبع مالی تن به این كار می دهند ولی در حقیقت این تجارت می تواند خطرناك باشد پس چه بسیار خوب است با كنترل این روش، تجارت تخمك را مانع شد و در عوض با تبلیغات صحیح جامعه را تشویق كنند كه تخمك را دواطلبانه و انسان دوستانه اهداء كنند. نداشتن مادر زادی تخمدان، نارسایی زودرس تخمدان ، جراحی و شیمی درمانی، امكان انتقال بیماری ژنتیكی از طریق تخمك خود به نوزاد، سقط جنین مكرر، عدم موفقیت در سیكلهای مكرر لقاح خارج رحم و افزایش سن از جمله مواردی است كه این روش درمانی برای آن توصیه می شود.
طرح « رحم اجاره ای » یا « مادر اجاره ای » یكی از راه حلهای مثبتی است كه از حدود دو سال پیش توسط برخی از كلینیك های باروری و ناباروری به اجرا در آمده است در این روش زنانی كه مشكل نگهداری جنین در رحم دارند، می توانند از رحم زن دیگری به عنوان محلی مناسب برای رشد جنین خود استفاده كنند. زمانی كه یكی از دو طرف زوجین دچار مشكل باشد، ابتدا هر یك از آنها را كه عامل اصلی ناباروری است تحت درمان قرار می دهند و سپس بعد از لقاح مصنوعی در آزمایشگاه و پس از گذشت سه روز، یعنی درست زمانی كه جنین 6 تا 8 سلولی است آن را در رحم مادر اجاره ای می گذارند از آن زمان به بعد به او «مادر اجاره ای » یا « مادر میانجی یا واسطه» می گویند. او فردی است كه داوطلبانه و یا در قالب یك قرار داد قانونی با زوج دارای مشكل در قبال دریافت مبلغی پول نه ماه تمام در وجود خود از كودكی نگهداری می كند كه فرزند خودش نیست این مادر واسطه به سبب عدم وجود مشكل رابطه نامحرمیت می تواند یكی از اقوام درجة یك آن زوج باشد. همانطور كه ذكر شد چه بسیار بهتر است كه این قبیل امور بصورت داوطلبانه و انسان دوستانه انجام شود، تا تبدیل به یك تجارت واقعی و كاذب نشود. در ادامه این پایان نامه ضمن بیان تاریخچه تلقیح مصنوعی به تفصیل جهات و موانع و پیشنهادات حقوقی را در جهت هر چه بهتر پیش رفتن این مقوله مورد بحث و مداقه قرار می دهیم:
فصل دوم : تاریخچه و سیر قانونی
مبحث اول : تاریخچه
مسأله تلقیح ابتدا در حیوانات اهلی و به منظور اصلاح نژاد یا تكثیر نسل به كار می رفت. در آغاز، این كار را یكی از دانشمندان آلمانی به نام Lubwig Jacobi در سال 1765 روی ماهیها انجام داد. چند سال بعد یك دانشمند و كشیش ایتالیایی به نام پرفسور Spalazoni تلقیح را روی سگها آزمایش كرد و نتیجه مثبت گرفت و بالاخره در اواخر قرن نوزدهم یكی از دانشمندان روسی به نام Elielva تلقیح مصنوعی در حیوانات چهارپا را عملی ساخت كه این روش فعلاً نیز مورد استفاده قرار می گیرد. (علوی قزوینی، سید ع، 1380 ، ج اول ، ص 180)
به دنبال موفقیت این آزمایشها در حیوانات، دامنة تلقیح مصنوعی به انسانها نیز سرایت نمود و این آزمایشها در مورد انسان، در كشورهای مختلف از قبیل فرانسه، انگلستان به اجرا در آمد. چنانچه یك پزشك انگلیسی به نام جان هانتر در سال 1799 گزارش در این زمینه به دولت انگلستان دارد و در فرانسه ده مورد تلقیح مصنوعی در زنان انجام گرفت كه قدیمی ترین آنها را مربوط به سال 1838 دانسته اند. ده سال بعد یكی از دانشمندان فرانسوی به نام Cerard گزارش داد كه از 72 زنی كه تلقیح مصنوعی شده اند 41 نفر آنها از این طریق باردار گردیده اند و تقریباً از سال 1914 موضوع تلقیح مصنوعی كاملاً توجه پزشكان و علما را به خود معطوف داشت. در سال 1914 دكتر جامسیون پزشك انگلیسی مقیم مصر شنیده بود كه در میان بدویان، طریقه ای برای معالجه زنان عقیم وجود دارد كه گاه منجر به آبستن شدن زنها و گاهی منتهی به فوت آنها می گردد. شیوه كار چنین بود كه زنان بدوی به قطعه ای از پشم افسون می خواندند و بعد آن را به زنان نازا میدادند تا به رحم خود بمالند و معتقد بودند كه زن حامله میشود یا می میرد. این پزشك پس از تحقیقات بیشتری دریافت كه زنان بدوی پشم را به نطفه مردان آغشته و سپس آن را به زن عقیم می دهند تا استعمال نماید كه علاوه بر نطفه مقدار زیادی از میكروبهای مضر موجود در پشم وارد رحم زن می شود و اگر زن بنیه قوی داشت در مقابل میكروبها مقاومت می كرد و الا از پای در می آمد و تلف می شد. دكتر جامسیون پس از خاتمه جنگ جهانی اول به انگلستان مراجعه كرد و در صدد بر آمد به وسیلة تلقیح مصنوعی – كه قبلاً آزمایش شده بود و بدویان و صحرانشینان نیز به عنوان ورد و جادو از آن استفاده می كردند هزاران زن را كه آرزوی مادر شدن داشتند بارور كند. او بوسیله لوله آزماش اسپرم مرد را به رحم زن منتقل می كرد گاهی به علت بی ثمر بودن منی شوهر، از اسپرم مردان بیگانه استفاده می نمود. رواج تلقیح مصنوعی در انگلستان و هجوم زنان بی فرزند به بیمارستانهای لندن موجب شد كه موضوع تلقیح مصنوعی در مجلس عوام انگلستان مطرح و وزیر بهداری وقت استیضاح و دولت تخطئه گردد كه چرا اطفال متولد شده از طریق تلقیح مصنوعی را مانند سایر اطفال شرعی و قانونی به ثبت می رسانند. (همان)
در دهه های سال 1975 میلادی در برخی موارد شاهد عفونت های این ناحیه بودیم كه نهایت در آن زمان جراحان ابتدا تصمیم به گشودن این دهانه كردند و با استفاده از میكرو جراحی تلاش می كردند این دهانه را باز كنند اما به رغم این كه در بسیاری موارد عمل جراحی خوب و موفقی انجام می شد و از ادوات و وسایل خوبی برای آن كمك گرفته می شد، می بایست این عمل را چندین بار روی این قبیل زنان انجام داد. ایده استفاده از باروری مصنوعی (داخل لوله آزمایشگاهی) در اصل به اواخر قرن 19 اما به روی حیوانات باز می گردد. در آن زمان بسیاری در این فكر بودند كه از یك زوج اسپرماتوزوئید و تخمك را گرفته، آنها را در آزمایشگاه بارور سازند و بعد از تشكیل جنین زمانی كه اندازة آن یك دهم میلی متر است آن را داخل رحم قرار دهند و به این ترتیب دهانه رحم را كه مسدود شده است را باز كنند. پرفسور «باب ادوارد» برای اولین بار در سال 1978 م این ایده را عملی كرده. ( روزنامه ایران، سال دهم، شمارة 2933، 15 مهر 1383)
با پیشرفت علم و استفاده از تكنیك برتر، نخستین نوزاد آزمایشگاهی به نام «لوئیز بروان» در سال 1987 میلادی در لندن با تلاش دكتر استیتو و همكارانش به دنیا آمد. در پی این موفقیت متقاضیان زیادی به استفاده از این روش روی آوردند به طوری كه در سال 1988 میلادی تنها در كشور انگلستان حدود 9560 كودك از طریق باروری خارج رحمی I.V.F متولد شدند. همچنین در ایلات متحده آمریكا بیش از 4000 سیكل ART (Assisted Reproclultive Technoloyies) انجام گرفته كه در عمل منجر به 8741 وضع حمل شده است كه 5103 مورد آنها از طریق I.V.F بوده است. (موسوی جمالی ، سید ع، 1382)
امروزه این متد به قدری در جهان رایج شده كه اكنون تقریباً كشوری را نمی توان یافت كه در آن این روش اجرا نشود و جالب اینجاست كه این روش كه در آغاز راه حلی برای مسدود بودن دهانة رحم تلقی می شد. امروزه به عنوان راه حلی مؤثر برای موارد متعدد نازایی به كار می رود به ویژه در موارد نازایی مردان، آن دسته از مردانی كه حجم اسپرماتوزوئید تولدی آنها كم است، كافی است كه یكی از اسپرماتوزوئیدها را در آزمایشگاه با تخمك زن لقاح دهیم، سپس جنین به وجود آمده را داخل رحم قرار دهیم.
مبحث دوم: سیر قانونی
مداخله شخص ثالث در تولید مثل مصنوعی انسان كه در سایة پیشرفتهای عظیم علمی و با بهره گیری از اسپرم، تخمك یا جنین اهدایی و استفاده از مادر جانشین امكانپذیر گردیده، باعث بروز مباحث جدیدی در حقوق خصوصی به ویژه حقوق خانواده شده است. این روشها موسوم به وضعیت تلقیح مصنوعی با اسپرم بیگانه، حالت مادر جانشین و حالت اهداء تخمك یا جنین می باشند. (نایب زاده، ع)
موضوع اصلی این پایان نامه اجاره رحم در حالتهای مختلف آن شامل مادر واسطه یا عاریه، اهداء تخمك یا جنین می باشد كه همگی زیر مجموعة حالت عام تلقیح مصنوعی واقع می گردند كه به دلیل تردید و عدم وضوح مسائل حقوق و معلق بودن مسائل حقوقی در آزمایشگاهها و لابراتورهای سراسر جهان مخصوصاً در ایران ناچاریم ابتدا تاریخچه ای مختصر از قانونگذاری و سپس مباحث اصلی را مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار دهیم. وضع حقوقی ناشی از حالات مختلف تلقیح مصنوعی و بخصوص مادر جانشین و اهداء تخمك جنین، حقوق و تكالیف طرفین وضعیت حقوقی طفل به دنیا آمده یا حتی درون شكم مادر، اینها همه مباحثی است كه دانش حقوق ناگزیر باید پاسخگو باشد.
آنچه مسلم است بهره برداری از این روش ها ولو اینكه در پاره ای موارد ممكن است منجر به طرح مسایل حاد در قلمرو فقه و حقوق گردد، چنان عواقبی را در پی خواهد داشت كه توافق و اجماع علمای رشته های مزبور دور از انتظار است. لذا بشر در كنار پیشرفت علم پزشكی و ارایه روشهای مذكور، ضرورت وضع قانون برای رسیدن به یك نظر و ملاك عمل واحد را نیز احساس نمود. لیكن در برخی از كشورها هنوز این امر به عنوان یك زنگ خطر برای قانونگذار به صدا در نیامده است و خیل رو به افزایش جمعیت ناشی از این دستاورد بشری را سرگردان و بلاتكلیف به حال خود وانهاده است. (موسوی جمالی، سید ع، همان)
با كمال تأسف اكثریت كشورهای اسلامی در زمره كشورهایی قرار دارند كه تا كنون اقدام به تدوین قانونی در این خصوص ننموده اند. هر چند كه شورای مجمع فقهی سازمان كنفرانس اسلامی، نمایندگی فقهی كشورهای عضو، دیدگاههای شرعی خود را طی مصوبه أی در سال 1365 ش (1986 م) پیرامون صور متعدد باروری های مصنوعی بیان نمودند، لیكن این امر خلاء قانونی كشورها را بر نمی تابد.
و قطعاً تا زمانی كه اختلاف نظر علمای هر دین در این باب حل نشود، معضلات حقوقی برطرف نخواهد شد.
بررسی ها نشان می دهد كه كشورهای مختلف، حتی جوامع پیشرو در این عرصه ها، كه تكنیك های مزبور در آنجا رایجتر و گسترده تر است، به یك نحو با آن برخورد نكرده اند. در نتیجه راه حلها هم به نحو قابل ملاحظه أی مختلف است . در اینجا تلاش می شود تا یك جمع بندی بسیار مختصر از وضعیت حقوقی این تكنیكها در كشورهای مختلف ارائه شود تا راهگشای محققین و دانشجویان حوزه و دانشگاه در مطالعاتشان باشد. در این ارتباط می توان كشورها را به چند دسته تقسیم نمود:
1- جمع قابل توجهی از كشورها فاقد مقررات خاص در رابطه با تكنیكهای ART اند. علی هذا وضعیت حقوقی اهداء اسپرم، تخمك و جنین و طفل حاصل در این كشورها روشن نیست. كشورهای اسلامی تقریباً در این مجموعه قرار می گیرند. البته در خصوص كشورهای اسلامی، شورای مجمع فقهی سازمان كنفرانس اسلامی كنگره ها و سمینارهای متعددی برگزار و در آن نمایندگان فقهی كشورهای عضو، دیدگاههای شرعی خویش را عرضه و در نهایت طی مصوبه أی به تاریخ 1365 (1986) پیرامون صور متعدد تلقیح مصنوعی اعلام موضع كردند . البته این تصمیمات تا كنون در قوانین داخلی كشورهای عضو سازمان انعكاس نیافته است. در كشور مصر به طور مشخص ، هیأت مشاورین اسلامی در سال 1980 و شورای اتحاد اسلامی در سال 1985 نظریات فقهی خویش را در دولت مصر اعلام نموده است. (جعفرزاده، م، تهران، 1377) كه تا این زمان باید تحقیق بیشتری و تازه تری صورت پذیرد كه آیا این كشور و سایر كشورهای عضو كنفرانس اسلامی این نظریات را در قوانین داخلی خود منعكس كرده اند یا نه ؟ كه ما به آن نخواهیم پرداخت در ادامه راجع به ایران جداگانه تاریخچة مختصری را بیان خواهیم كرد.
2- گروه دیگری از كشورها گرچه فاقد قوانین خاصند، ولی دستورالعملهای توصیه ای و راهنمائیهای اختیاری از سوی مراكز و سازمانهای تخصصی تنظیم شده و در اختیار مراكز فعال در امر ART قرار گرفته است. در برخی از این كشورها طرحها و لوایح قانونی تهیه یا به مراكز قانونگذاری پیشنهاد شده است.
كشورهایی نظیر بلژیك، ایتالیا، پرتغال، سویس، یونان، فنلاند، اسرائیل، كانادا و آمریكا مسلماً از سال 1377 شمسی تا كنون پیشرفت هایی در ارتباط با قانونگذاری در همة كشورها من جمله كشورهای اروپایی و امریكائی كه نام برده شد صورت پذیرفته كه ذیلاً به پاره ای از این پیشرفتها اشاره می شود:
در فرانسه هنوز هم با وجود محدویت هایی كه برای معالجه نازایی توسط قانونگذار ایجاد شده، روند به كندی پیش می رود و قانونگذار چاره ای جز ایجاد محدودیت پیش راه خود نمی بیند. به منظور جلوگیری از گسترش نابسامانی در امر قضاء قوانین دست و پاگیری فرا رروی اینگونه معالجات گذاشته شده. هر چند در این كشور نیز باروری به خاطر تقاضای زیاد و امكانات غیر قابل توجه بسیار زمان می برد.
ایتالیا از جمله كشورهایی است كه تلقیح مصنوعی در آن ممنوع و غیر قابل قانونی است. به ناچار تا الان زوجهای نازی ایتالیایی برای تلقیح مصنوعی به خارج از ایتالیا از جمله بلژیك، نروژ مراجعه می كنند. اخیراً برخی مراكز خصوصی تصمیم به حل این مشكل گرفته اند. واتیكان از جمله مخالفان سر سخت تلقیح مصنوعی است. چندی پیش در هلند قانونی تصویب شد كه بر اساس آن مردانی كه به آزمایشگاهها اسپرم اهداء می كنند تا همسر مردان عقیم از آن استفاده نمایند حق ندارند بصورت گمنام دست به این كار بزنند و باید نامشان ثبت شود. پس از آن بچه ای كه تولید می شود حق دارد كه مرد مورد نظر را بعنوان پدر خود انتخاب كرده و حتی صاحب ارث و میراث او شود. ایتالیا، سویس و آلمان محدودیت های بسیاری دارند.
3- گروه دیگری از كشورها به تصویب قوانین خاص در خصوص ART اقدام نموده و به موجب آن مسائل ناشی از به كارگیری این تكنیكها را از جهات تخصصی و حقوقی تنظیم كرده اند. كشورهایی نظیر اتریش، آلمان، نروژ، سوئد، دانمارك، هلند، فرانسه، اسپانیا، انگلیس و استرالیا (البته در برخی از ایالات آن) و برخی از كانتن های سوئیس در این مجموعه قرار می گیرند . البته در این كشورها از آنجا كه تكنیك IUI از قدمت بیشتری برخوردار است قوانین ناظر بر آن هم گسترده تر و قدیمی تر است. ولی تكنیك های ICSI ، IVF، ZIFT، GIFT كه زمینه انتقال تخمك و جنین اهدایی را فراهم ساخته اند، به دلیل اینكه از عمر آنها بیشتر از دو دهه نمی گذرد، قوانین ناظر به كارگیری آنها هم بسیار جدید است. در این میان برخی كشورها مقرراتی را برای به كارگیری این تكنیكها به طور خاص وضع یا در ضمن مجموعه قوانینی عامتر تدوین كرده اند. ولی در میان آنها قوانین دو كشور اسپانیا و انگلیس از جامعیت بیشتری برخوردار است. (جعفر زاده، م ، همان)
در ایران گرچه تا پیش از این هم قانونگذار ایرانی و سایر مراجع ذی صلاح استقبال به موقعی نسبت به این امر نشان ندادند فقط در این ارتباط مجمع فقه اهل بیت – نماینده ایران در شورای مجمع فقهی سازمان كنفرانس اسلامی، در یك جمع بندی نهایی در 14 بند نظریات فقهی خود را دربارة صور مختلف تلقیح مصنوعی در سال 1373 در مجموعه مسائل مستحدثه منتشر نمود كه البته همان جمع بندی این نظریات نیز حكایت از اختلافات فتوایی در رابطه جواز و عدم جواز استفاده از اسپرم، تخمك و جنین اهدایی برای بقاء نسل زوجین نابارور و مسائل حقوقی – فقهی ناشی از این حاملگی ها داشت. ناگفته نماند حتی بیش از افتتاح اولین مركز درمان ناباروری در ایران (1368-1367) نیز بسیاری از علماء و پزشكان ایرانی به درمان زوجهای نابارور علاقه بسیاری نشان می دادند. اما با گذشت زمان و پیشرفت های علمی انجام گرفته ایران به قطب اینگونه درمانها در خاورمیانه مبدل شده و با توجه به شیعه بودن اغلب ایرانیان و موافقت اكثر علمای شیعه با درمانهای نوین باروری، قانونگذاری در این مورد و نیز انجام پژوهش در زمینه های مختلف مذهبی، اخلاقی، جامعه شناسی و فقهی – حقوقی مربوط به اینگونه درمانها اهمیت ویژه أی یافته است . سال 1377 مبحث تولید مثل در دستور كار مجلس پنجم قرار گرفت و رایزنی های وسیعی با كمیسیون قضایی انجام شد و نهایتاً یك طرح اولیه آماده شد و 110 نماینده مجلس نیز آن را امضاء نمودند و به شورای نگهبان رفت و پس از تصویب در شور دوم مجلس و بعد از انجام اصلاحاتی به تصویب نهایی مجلس رسید و در سال 1382 نیز قانونی در ارتباط با اهدای جنین به زوجین نابارور در مجلس به تصویب رسید. هر چند در این قانون خیلی از مسائل پیش بینی نشد اما در همین حد نیز قانونگذار گام مهمی برداشته است. تحت شرایطی عمل لقاح خارج رحم و تشكیل جنین در آزمایشگاه و انتقال به رحم در این قانون پذیرفته شده است. به دلیل اینكه تعدادی از فقها با آن موافق بودند و شورای نگهبان نیز آن را پذیرفته است. در این قانون پنج ماده و یك تبصره بیشتر وجود ندارد و خیلی از مسایل را جواب نمی دهد و شاید با توجه به اینكه نویسندگان آن نمی توانستند قانون را باز كنند تحول و پیشرفت خوبی محسوب می شود. آنچه مسلم است خیلی از افراد در آرزوی داشتن فرزند هستند كه از طریق این قانون مشكل آنها قابل حل خواهد بود. البته تا رسیدن به مقصد، باید مسافت زیادی را پیمود. متن قانون 5 ماده‌ای اهدای جنین همراه اشكالات و پاسخ آنها را انشاء ا. . . در بخش سوم بررسی خواهیم كرد.
فصل سوم: مسائل پزشكی لقاح طبیعی و تلقیح مصنوعی
مبحث اول: مسائل پزشكی لقاح طبیعی
لقاح طبیعی در زن و مرد شامل حركت اسپرم مرد به سمت تخمك زن درون رحم زن در مدت زمان تخمك گذاری و بارور كردن آن تخمك همراه با یك سری فعل و انفعالات پیچیده می باشد این عمل با همه پیچیدگی هایش ظاهراً ساده به نظر می رسد. چون همة ما به آن عادت كرده ایم روزی هزاران حاملگی در اطراف ما اتفاق می افتد و به احتمال زیاد ما خود نتیجه چنین حاملگی های طبیعی هستیم. در زن دهانة رحم، رحم لوله های رحمی (لوله های فالوپ)، تخمدان و تخمك نقش اساسی را در سیستم تولید مثل دارنند. در مرد اما بیضه ها، اپیدیدیم، وازدفران، غدد سمینال، غدد پروستات و اسپرم (سلول جنسی مرد) نقش اصلی را ایجاد می كنند. شاید ذكر این نكته مهم باشد كه سلول جنسی ماده با محتویات ژنتیكی آن، تنها قادر به لقاح با سلول نر انسان است و همینطور سلول جنسی نر تنها قادر به لقاح با تخمك از گونه و جنس انسان است. هیچ پستانداری غیر از انسان قادر به باروری سلول جنسی ماده انسان نیست و عكس این موضوع نیز صحیح است و تا كنون نیز هیچكس ادعای خلاف این را اثبات نكرده است و این بطور طبیعی با قدرت پروردگار در نهاد بشر قرار داده شده تا انسان، انسان باقی بماند.
و اما گاهی ممكن است این لقاح طبیعی به دلایلی اتفاق نیفتد كه دلایل آن بسیار و متفاوت از همدیگرند كه با پیشرفت علوم تا كنون این بیماریها به موارد ذیل دسته بندی شده اند:
الف – برخی كه مربوط به زنان هستند عبارتند از :
1- عفونتهای دستگاه تناسلی
2- افزایش سن و گذشت دوره توان باروری
3- صدمات عصبی ناشی از داروهای الكلی و مواد مخدر
4- اثرات یك شیمی درمانی و رادیوتراپی
5- اثرات بد سموم شیمیایی و عوامل محیطی
6- بیماریهای لگنی، شامل : رخمها، التهاب، عفونتها، تومور و نقایض مادرزادی
7- صدمات و آسیب های رسیده به تخمدان
8- صدمات و آسیب های لایه درونی رحم (آندومتریوم)
9- عدم وجود رحم با نقایص مربوط به اندازه و شكل رحم كه باعث وجود رحم غیر طبیعی می گردد.
ناباروری و علل آن در مردان
ناباروری عبارت است از عدم بارداری بعد از یك سال آمیزش جنسی و بدون استفاده از روشهای جلوگیری. حدود 15 درصد زوج ها پس از ازدواج، دچار ناباروری می شوند كه 40 درصد آن مربوط به مردان و 40 درصد مربوط به زنان و بقیه آنها مربوط به هر دو جنس می باشد.
فیزیولوژی تولید مثل در مردان، تحت تأثیر هورمونی محور هیپوتالاموس و هیپوفیز می باشد كه منجر به :
1- گسترش نوع جنسیت در دوران جنینی
2- تكامل جنسی طی بلوغ
3- تولید هورمون تستوسترون
4- تولید اسپرم یا نطفه در بیضه ها می گردد.
اسپرماتوزوئید یا نطفة مرد، پس از تولید در داخل بیضه ها حركت بسیار جزئی دارد و قادر به باروری تخمك زن نیست با حركت اسپرم در داخل لوله اپیدیدیم كه 10-15 روز طول می كشد، اسپرم به تكامل رسیده و آماده باروری تخمك زن می شود. باروری به طور طبیعی در لوله های تخمدان انجام می شود كه در اثر تماس اسپرم مرد با تخمك زن و نفوذ اسپرم به داخل تخمك اتفاق می افتد. بهترین زمان برای باروری، نیمه سیكل ماهیانه زنان می باشد كه محیط كاملاً آماده برای تماس و نفوذ اسپرم به داخل تخمك است.
چهار عامل در بررسی علت نازایی مردان باید مورد توجه قرار گیرد:
1- شرح حال و سابقه
2- معاینه توسط پزشك ارولوژی
3- بررسی مایع منی
4- بررسی های دقیق هورمونی
شرح حال ، اساس بررسی مردان نازا می باشد و بایستی زمان نازایی، وجود یا عدم وجود بارداری های قبلی و مشكلات بارداری های قبلی همسر، مورد توجه قرار گیرد، سابقه بیماریهای از قبیل عفونت حاد، دیابت، شیمی درمانی، رادیوتراپی، بیماری های ارثی، ضربه به بیضه ها، پیچ خوردن قبلی بیضه، سابقة جراحی های روی مثانه، مجرا، پروستات باید بررسی شوند. به دنبال بیماری اوریون و ورم بیضه ناشی از آن تعداد اسپرم ها در نوع یك طرفه 30 درصد و در دو طرفه 50 درصد كاهش پیدا می كند . فرد نازا باید همچنین از نظر مصرف داروهای خاص، كشیدن سیگار و شغل و همچنین استفاده از داروهای هورمونی، تحت بررسی قرار گیرد. حمام های گرم و سونا، به علت افزایش دمای بیضه، سبب خرابی تولید اسپرم می شوند. استروئیدهای آندروزنیك كه اغلب توسط ورزشكاران زیبایی اندام جهت افزایش قوای عضلانی بدن و رشد آنها استفاده می شود، مثل قرص های ضد حاملگی روی باروری اثر می گذارند. ( با تشكر از دكتر اردشیر كرمی كه لطف كردند و مطالب پزشكی را در اختیار بنده قرار دادند)
بطور خلاصه دلایل ناباروری مردان:
عوامل مشترك :
1- عفونتهای دستگاه تناسلی
2- افزایش سن و گذشت دوره توان باروری
3- صدمات عصبی ناشی از داروهای الكلی و مواد مخدر
4- اثرات بد شیمی درمانی و رادیوتراپی و سایر امواج
5- اثرات بد سموم شیمیایی و عوامل محیطی
6- بیماریهای نقایص مادرزادی، زخمها، التهاب تومور
عوامل غیر مشترك:
1- انسداد مجاری انتقال دهنده اسپرم
2- جمع شدن خون در سیاهرگهای متسع شده اطراف بیضه ها (واریكوسل)
3- رشد غیر طبیعی بیضه ها با لوله های انتقال دهندة منی
4- كافی نبودن تولید اسپرم توسط بیضه ها
5- دلایل ناشناخته كه شامل 10% ناباروری در مردان می شود كه این افراد به علل مجهول هورمونهای محرك لازم را جهت ساخت پروتئینهای خاصی كه این پروتئینها نهایتاً تبدیل به سلولهای اسپرم ساز می شود را ندارند یا هورمونهای محرك لازم تولید می شود ولی به علت ناشناخته این پروتئینها تولید نمی شود. به طور كلی لقاح خارج رحمی بر اساس تقلید از روش طبیعی تولید مثل به كار گرفته می شود. تفاوت عمدة دو روش حذف تعدادی از قسمتهای آناتومیك (ساختمانی) و فیزیولوژیك است كه در تولید مثل طبیعی نقش دارند. (مطالب پزشكی با برداشت از مقاله «ضرورت به كارگیری باروری كمكی در تولید مثل انسان» نوشته دكتر محمد مهدی آخوندی و دكتر محمد رضا صادق تكمیل شده است)
مبحث دوم : مسائل پزشكی لقاح خارج رحمی (تلقیح مصنوعی )
تكنولوژی پیشرفته لقاح خارج رحمی با به كارگیری روشهای مختلف، باعث تشخیص ساده تر نازایی شده و گامخای بلندی را در تشخیص و درمان برخی از موارد نازایی برداشته است. بیشتر عوامل نازائی در حال حاضر قابل تشخیص و با استفاده از تكنیكهای مختلف ART (Assist Reproduction Technology) قابل درمان است. روشهای موجود یا شستشوی اسپرم و تزریق آن به داخل رحم یا لوله های فالوپ ، رسیدن اسپرم به تخمك را تسهیل می كند. در صورت بسته بودن لوله های فالوپ جمع آوری اسپرم و تخمك و باروری آن در آزمایشگاه و انتقال 2-3 جنین 4-8 سلولی به رحم، زمینة باروری زوج نازا را فراهم می نماید.
به كارگیری تكنیكهای جدید میكرو اینجكشن در باروری تخمك و تشكیل جنین، شانس مردهای نابارور را برای باروری افزایش می دهد. حتی در صورت عدم وجود اسپرم در منی، برداشت و استفاده از اسپرم موجود در نمونه اپیدیدیم یا بیضه جهت تزریق به تخمك امكان باروری زوج را فراهم می كند.
اسپرم در بیضه مرد یا عدم آزاد سازی تخمك توسط تخمدان زن، منجر به نازایی كامل زوج خواهد شد. در حال حاضر اهداء تخمك با اسپرم توسط شخصی دیگر، امكان باروری زوج نازا را فراهم آورده است. تا چند سال پیش، زنانی كه رحم سالمی داشتند ولی تخمك مناسب جهت باروری تولید نمی كردند نازا محسوب می شدند و شانس بچه دار شدن را از دست می دادند. در حال حاضر در دنیا اهداء تخمك شانس بچه دار شدن را به این زنان داده است.
و اگر زنی به طور مادرزادی فاقد رحم می بود یا بنا به دلایلی رحم برخی از زنان برداشته می شد، از داشتن فرزند محروم بود. اكنون با استفاده از رحم شخص ثالثی به اصطلاح اجاره یا عاریه رحم این امر ممكن شده است.
مبحث سوم: تلقیح اسپرم
گفتار اول: تلقیح اسپرم به داخل رحم (IUI) با استفاده از اسپرم همسر
در این روش مایع انزال با روشهای مختلف از شوهر گرفته می شود و پس از شستشو و جدا سازی اسپرمهای زنده به وسیلة كانتر و به طور مصنوعی همزمان با تخمك گذاری وارد حفره رحم می گردد. در این روش قبل از تزریق اسپرم تخمدانها تحریك شده تا برای تولید تعداد كافی تخمك آماده شوند.
تلقیح اسپرم به داخل رحم با استفاده از اسپرم غیر از همسر
در مواردی است كه مرد به بیماری فقدان كامل اسپرم (آزواسپرمی azoospermia ) مبتلاست. یا خطر انتقال بیماریهای ارثی از مرد به نوزاد وجود دارد. در این روش ممكن است فرزند به دنیا آمده به مشخصات صاحب اسپرم آماده باشد یا فقط به اطلاعات بیولوژیك اسپرم خود می تواند مطلع شود.
گفتار دوم : انتقال تزریق تخمك (GIFT)
در این روش تخمك بارور نشده همسر یا زن بیگانه و اسپرم مرد را به داخل لوله رحم انتقال می دهند. در این روش لوله رحم باید سالم باشد.
گفتار سوم: انتقال تخمك بارور شده یازایگوت (ZIFT)
در این روش تخمك بارور شده همسر یا زن بیگانه را به داخل لوله رحم انتقال می دهند. این روش در مواردی است كه انتقال جنین از دهانة رحم مشكل باشد استفاده می شود.
گفتار چهارم: روش باروری آزمایشگاهی یا انتقال رویان (IVF – EI)
در این روش پس از بارور كردن تخمك توسط اسپرم همسر یا بیگانه درون لولة آزمایشگاه لقاح صورت گرفته، صبح روز بعد دیگر جنینها را برای مدت 24 ساعت داخل انكوباتور قرار می دهند تا به مرحلة چهار تا هشت سلولی برسند. از روش IVF در مواردی مانند انسداد لوله رحم و مردانی كه اسپرمهای آنها برای IUI بسیار ضعیف و نامناسب است استفاده می شود.
اهدای تخمك
اهدای تخمك نیز از جمله دستاوردهای پزشكی است كه اولین گزارش موفقیت آمیز آن مربوط به سال 1984 است. از آن زمان تا كنون چند صد مورد تولد در جهان با این روش گزارش شده است. از این روش می توان در موارد نارسایی زود رس تخمدان، عدم وجود مادرزادی تخمدان، جراحی و اشعه و شیمی درمانی تخمدان كه به تخریب تخمدان منجر می شود، احتمال انتقال بیماریهای ژنتیكی به نوزاد، عدم موفقیت در IVF و سقطهای مكرر استفاده كرد. (مطالب پزشكی این فصل با برداشت از مقاله «روشهای پیشرفته درمان نازایی» نوشته ی دكتر معرفت غفاری تكمیل گردیده است)
اهدای جنین
از راههای درمان زوجهایی است كه توانایی ایجاد جنینهای سالم را ندارند. اهداء جنین اقسامی دارد.
قسم اول:
اهداء جنین زن و شوهر به زن اجنبی كه فاقد تخمك است، ولی رحم او قابلیت پرورش جنین را دارد، یعنی از تخمك زن و اسپرم شوهر تشكیل جنین داده و به رحم زن نازا انتقال دهند.
قسم دوم:
اهداء جنین از طرف مرد و زن اجنبی به زن عقیم و نازا، یعنی از اسپرم نامحرم و تخمك زن نامحرم تشكیل جنین داده به رحم زن نازا و عقیم انتقال دهند.
قسم سوم:
رحم اجاره ای ، در این قسم زن و شوهر با اسپرم و تخمك خود تشكیل جنین داده و در رحم زن نامحرمی قرار می دهند تا بعد از انقضاء مدت حمل و وضعن كودك را به صاحبان جنین تحویل دهد، این رحم ممكن است عاریه ای هم باشد.
قسم چهارم:
در این قسم نیز صاحبان جنین زن و شوهرند و جنین را به زن دوم صاحب اسپرم ( هووی صاحب تخمك) هدیه می كنند.
قسم پنجم:
اهداء تخمك، در این قسم تنها زن عقیم و نازاست و شوهر مشكلی ندارد. با اسپرم شوهر و تخمك زن اجنبی جنین ساخته و در رحم زن صاحب اسپرم كاشته می شود.
قسم ششم:
در این قسم تنها شوهر عقیم است كه از تخمك زن و اسپرم مرد اجنبی جنین ساخته و در رحم او قرار می دهند . ( قبله ای، خ ، تهران، 1377)
بخش دوم
تلقیح مصنوعی
فصل اول: مباحث فقهی تلقیح مصنوعی
ابتدا قبل از هر گونه بحثی در رابطه با حكم تكلیفی انواع روشهای تلقیح مصنوعی باید روشن كنیم كه آیا اصولاً اهداء خرید و فروش نطفه جنین چه مرد و چه زن در حقوق اسلام قابل پذیرش است یا خیر؟ ما فرض می كنیم كه طبیعتاً تلقیح مصنوعی در بعضی حالات آن یكی از این دو روش جهت باروری اتفاق می افتد. تا به حال كمتر راجع به این مقوله در مقالات و كتب تألیفی در این زمینه پرداخته شده. در حقوق اسلام قانونی است به نام ممنوعیت خرید و فروش شی ء نجس كه زیر مجموعة مكاسب محرمه قرار می گیرد.
از قدیمی ترین متونی كه در توضیح این قانون می تواند به آن رجوع كرد و به شرح و بسط این مسأله بیشتر از دیگران تا زمان خودش پرداخته است. كتاب مكاسب محرمه مرحوم شیخ انصاری است. ایشان در بخش مكاسب محرمه از كتاب مكاسب خود چنین فرموده اند:
كه خرید و فروش منی به دو دلیل حرام است:
اول؛ به دلیل اینكه عین منی نجس است .
دوم؛ چون فایده عقلایی ندارد و اگر بیرون بریزد كه حتماً فایده ای بر آن مترتب نیست.
به طور واضح این دو دلیل باطل است زیرا با علم امروزه بشر بدون تماس با منی آن را به رحم دیگری متصل می كند و فایده عقلایی نیز بر آن مترتب شده است. تنها دلیلی كه می ماند تعبد است. كه تعبداً از طرف شارع خرید و فروش آن را حرام اعلام كنیم.
پس حدیث حرمت بیع نجس شامل منی و تخمك نمی شود.
اكنون هر كدام از صور تلقیح مصنوعی را همراه با ابهامات و ایرادات حقوقی و دینی آن بیان می كنیم.
تلقیح اسپرم شوهر به همسر خود از جهت احكام تكلیفی چه صورتی دارد؟ به دلایل متعدد پزشكی در اثر بعضی اختلالات جسمی مرد ممكن است انتقال اسپرم مستقیماً یا غیر مستقیم از طریق دهانه یا گردن رحم امكانپذیر نباشد كه در این صورت پزشكان راه هایی دارند كه اسپرم مرد را به وسیلة دستگاه مخصوص بدون فعل حرام می توانند به رحم همسر قانونی او منتقل نمایند. این روش فی حد نفسه، مسلماً مشمول اصاله الاباحه است و جایز است و تكلیف زن و شوهر مشخص است و قانون هیچ گونه ابهامی در این زمینه باقی نگذاشته است كه مشخصاً فرزند متعلق به زن و شوهر است و ابهامی در این روش نیز باقی نمی ماند. در عین حال برخی از فقها چون مرحوم آیه ا. . . بروجردی و آیه ا. . . میلانی این حالت را نیز محل اشكال دانسته اند. اگر گروهی از فقها در به كارگیری این روش ابهامی دارند احتمالاً به جهت بیم از ارتكاب كارهای مقدماتی حرام نظیر اخذ تخمك از زن توسط نامحرم و یا اخذ اسپرم به روش غیر مجاز بوده است در حقوق فعلی ایران و حقوق خارجی به این عمل به دیده یك روش درمانی نگریسته و نیازی به وضع مقررات در این زمینه نمی باشد.
و بر اساس قاعدة فراش كه بعداً توضیح خواهیم داد حقوق بین فرزند و والدین را قانون مشخص كرده است.
صورت دوم: تلقیح اسپرم مرد به رحم زن بیگانه:
دو حالت دارد:
حالت اول: زنی كه نطفة مرد اجنبی به او تزریق می گردد، دارای شوهر باشد.
حالت دوم: زنی كه نطفة مرد اجنبی به او تزریق می گردد، دارای شوهر نباشد. این فرض محل بحث ما زمانی است كه طفلی از او به دنیا بیاید و بخواهیم آن طفل را به كسی نسبت دهیم والا در حالت عادی احكام تكلیفی آن مانند نكاح رسمی باید باشد و بدون جاری شدن صیغه محل بحث نیست.
حالت اول: آیا زن با وجود داشتن شوهر به علت عقیم بودن شوهر خود می تواند از اسپرم مرد دیگری بصورت آزمایشگاهی استفاده كند؟ جواب: از نظر شرعی برخی فقها قائلند به اینكه اصل عمل حرام است به دلیل اینكه هدف از ازدواج و بقای نسل بشر نابسامان می گردد.
جواب: احكام تكلیفی تلقیح مصنوعی زن با اسپرم بیگانه جنجالی ترین بخش از تلقیح مصنوعی در میان همة ادیان می باشد. به كارگیری این روش، موافقان اندك ولی مخالفان فراوانی دارد. اگر چه در بین فقها در مستندات و حكم مستخرجه اختلاف نظر وجود دارد ولی دلیل قاطعی بر حرمت یا عدم جواز عمل تلقیح مصنوعی زن با اسپرم شوهر بیگانه یافت نمی شود. ذیلاً نظریات فقها را به طور مفصل بیان می نمائیم. در اینجا چون قصد ما صرفاً مسائل حقوقی ناشی از تلقیح مصنوعی است از آوردن تفصیل آیات و روایات در این زمینه خودداری می كنیم.
در توضیح المسائل حضرت آیه ا. . . خوئی آمده است: جایز نیست نطفه و منی مرد اجنبی را به زنی تلقیح و تزریق نمایند و فرقی نمی كند عمل تلقیح به وسیلة شخص اجنبی انجام بگیرد یا به وسیلة شوهر خود. (قبله ای، خ ، سایت قوانین دادگستری تهران WWW. dadgostry . com)
در كتاب «المسائل المستحدثه» آمده است: « فالاظهر عدم جواز التلقیح بنطفه رجل اجنبی» (همان) در تحریر الوسیله آمده است: تلقیح نطفه مرد اجنبی جایز نیست خواه زن شوهر داشته باشد، خواه نه. خواه زوج و زوجه به این امر راضی باشند خواه نه و همچنین فرق نمی كند زن از محارم صاحب نطفه باشد، خواه نباشد.(همان)
«. . . یا گاهی اوقات سؤال می كنند كه آیا می شود نطفة مرد اجنبی را در رحم یك زنی كه زن او نیست اجنبیه است قرار بدهند؟ ببیند این با این هدف كلی شارع مخالف است، زیرا شارع می خواهد نسل معین باشد، این بچه ای كه به دنیا می آید، پدر و مادر او كاملاً مشخص باشد. اصلاً یكی از علت ها و حكمت های حرمت زنا همین است، كه اگر زنا در جامعه رایج باشد دیگر اصلاً مسألة نسل و اینها بطور كلی از بین می رود و هیچ این نسل مشخص نیست كه این بچه متعلق به چه كسی است ، تهدید كنندة نسل بشر و جامعه بشری است، غیر از اینكه نظام خانواده را از بین می برد، غیر از این كه سلامت را از بین می برد، غیر از اینكه مشكلات دیگری كه شاید حالا هنوز خیلی شان روشن نیست بوجود می آورد، اما یكی از مشكلاتش هم همین است، بنابراین از اهداف مهم خداوند در جعل یك شریعت این است كه این نسل باید محفوظ بماند، روی این قاعده ما الان می توانیم بیاییم بگوییم كه به حسب حكم اولی قرار دادن نطفه یك مرد اجنبی در رحم یك اجنبیه حرام است و جایز نیست. دیگر نیازی به عناوین ثانویه نداریم.
قرار دادن نطفه مرد در رحم زن اجنبیه و همچنین جنین متكون از نطفة غیر زوج جایز نیست. (فاضل لنكرانی، م)
« . . . با توجه به آیات و روایات و ارتكازات متشرعه و احكام شرعیه برای فقیه اطمینان حاصل می شود كه طریق مشروع تولید نسل و تحصیل ولد فقط منحصر به ازدواج شرعی است و در مواردی كه بدون ازدواج حكم به الحاق فرزند به پدر و مادر شده است، عدم عمد و معذور بودن آنها مدخلیت دارد و این صورت تلقیح صناعی در عرف متشرعه یا احكام رضاع و محرمات بالمصاهره و حرمت جمع بین اختین و اصل ازدواج شرعی كه منحصر در عقد داریم و منقطع است، مغایرت دارد و اگر در بعض این موارد به همة آنها بالانفراد اشكال شود، از مجموع اطمینان به عدم جو از حاصل است.» (صافی گلپایگانی، م)
« تلقیح نطفه مردی به زوجه دیگری، جایز نیست، خواه طرفین راضی باشند یا نباشند.» (سبحانی، ج)
« تلقیح نطفه غیر زوج، مشتركاً و منفرداً، از باب لزوم احتیاط در فروج و اطلاق آیة شریفه « و الذین هم لفروجهم حافظون » حرام است » ( مرعشی شوشتری، سید م ح )
« تلقیح منی غیر شوهر به رحم زن حرام است » ( مجمع فقه اهل بیت (ع) )
« این كار زنا محسوب نمی شود و از عناوین محرمه هم كه در شرع حرام شده باشد نیست، لذا بر اساس اصل اصاله الاباحه جایز است» (موسوی بجنوردی، سید م)
«تلقیح اجنبی به رحم زن، فی نفسه موجبی برای منع ندارد، ولی از مقدمات حرام باید اجتناب نمود» (خامنه أی، سید ع)
در مجموع در بین مراجع و فقهای گذشته هیچ اختلاف نظری دربارة حرام بودن تلقیح اسپرم غیر شوهر وجود نداشته و از آیات عظام مرحوم آیت ا. . . بروجردی، امام خمینی، خوئی، گلپایگانی و اراكی (رحمه ا. . . ) فتاوای صریحی در این مورد صادر گردید، ولی در بین مراجع جدید در این باره اختلاف اجتهاد و نظر وجود دارد. جمعی از مراجع و فقیهان مانند: ایات عظام صافی گلپایگانین، فاضل لنكرانی، مكارم شیرازی، شیخ جواد تبریزی، بهجت، منتظری، موسوی اردبیلی، نوری همدانی، صانعی، یحیی نوری، مدنی تبریزی، سیستانی، سبحانی و . . . فتوای صریح درباره حرام بودن این عمل صادر كرده اند . ( روحانی علی آبادی، م ، 1380، صص 283-408)
برخی نیز مانند: آیه ا. . . خامنه ای، آیه ا. . . سید محمد موسوی بجنوردی این عمل را جایز می دانند.
جواب :
و اما از نظر فقهی این نوع باروری اگر صورت گرفت دو حالت دارد:
الف- با زن به عمل لقاح جاهل است كه در این حالت بنا به نظر اكثریت فقها، طفل حاصل از این عمل در حكم ولد شبهه بوده و در نتیجه به مادر ملحق می باشد.
ب- یا زن به عمل لقاح آگاه است: كه در این حالت زن به عدم رابطه زوجیت بین خود و دهنده اسپرم آگاهی دارد بنا به عقیده بعضی از فقها و همچنین برخی حقوقدانان طفل حاصل، در حكم ولد الزناست و ما می دانیم ولد الزنا ملحق به زانی نمی شود.
اما از آنجائیكه تلقیح مصنوعی را به هیچ وجه به عنوان زنا نمی توان اثبات كرد از این رو برخی از فقهای معاصر حكم به الحاق طفل به مادر داده اند. به عقیده این عده، انعقاد نطفه هر چند كه به صورت حرام و غیر مشروع صورت گرفته باشد در غیر مورد زنا به علت فقدان دلیل شرعی طفل ملحق به مادر می شود زیرا فقط در زنا است كه نفی ولد می شود و دلیل دیگری كه می آورند عموم آیه « ان امهانهم الا اللائی ولد نهم » (سورة مجادله آیه 2) می باشد.
فقهای اهل سنت نیز عمدتاً این عمل را حرام می دانند، دكتر یوسف القرضاوی در كتاب الحلال و الحرام فی السلام این نوع تلقیح مصنوعی را حرام دانسته و از شیخ شلتوت نقل كرده كه گفته است: در این عمل جرمی زشت و گناهی بزرگ است كه با زنا یك ماهیت دارد و نتیجه‌اشان كه همانا نهان آب مرد بیگانه در رحم زنی كه بین آنها عقد زوجیت شرعی نیست یكی است
جهت دریافت فایل تلقیح مصنوعی و اجاره رحم لطفا آن را خریداری نمایید
قیمت فایل فقط 6,900 تومان
برچسب ها : تلقیح مصنوعی و اجاره رحم , تلقیح مصنوعی , اجاره رحم , حقوق , دانلود تلقیح مصنوعی و اجاره رحم , پروژه دانشجویی , دانلود پژوهش , دانلود تحقیق , دانلود پروژه